واکاوی نقش فرشته در نقاشیهای معراج حضرت محمّد(ص) در دورههای تیموری و صفوی
دوفصلنامه پژوهشی گرافیک و نقاشی دانشگاه الزهرا س/ شماره3 از دوره 2 / پاییز و زمستان 1398
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد تصویرسازی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران، نویسنده مسئول.
2 مربی گروه نقاشی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
10.22051/pgr.2019.27959.1048
چکیده
فرشته مخلوقی آسمانی و موجودی نامریی بوده که همواره، ذهن آدمی را به خود مشغول کرده است؛ این موضوع در میان آثار هنرمندان دورههای هنر اسلامی، همواره، مورد توجه بوده؛ به نحوی که در دو دوره مهم و هنردوست تیموری و صفوی، به این موضوع پرداخته و آن را در اشکال متنوع در نگارهها دستمایه کار خود قرار دادهاند؛ آنچه اینجا، به عنوان مساله، تامل هر پژوهشگری را بهکار میاندازد، وجوه تشابه و تمایز نقش فرشته در نگارههای معراج در دورههای فوق و چگونگی تصویرسازی آن توسط هنرمندان است. آنچه معلوم بوده اینکه، ایشان، برای تصویرگری به مطالعه متن معراج پرداخته و ذهنیت کافی نسبت به روایت در خود ایجاد کردهاند؛ اما وجه نامعلوم اینکه، در فرآیند کار خود تا چه حد، از میراث صورتگری دوره پیشین بهره برده و نیز اقتضائات دوره خویش را در آن دخالت دادهاند؟ روش بهکار رفته در این پژوهش، توصیفی و تطبیقی با انتخاب نمونههای معراجنامه میرحیدر، خاوراننامه و خمسه نظامی برای دوره تیموری و خمسه طهماسبی، هفت اورنگ جامی و حبیبُ السیّر برای دوره صفوی با تاکید بر عنصر تصویری فرشته است. نتایج حاصل از مطالعه در موضوع تحقیق را میتوان در سه بُعد مرتبه، ظاهر و کیفیت ظهور دنبال کرد. چه، آنکه نخست، با مراتب مقرب و سایر فرشتگان با عملکرد راهنمایی و همراهی و خوشآمدگویی و نظیر آن مواجهیم؛ دوم، با ظاهری متنوع از شکل، رنگ، پیکرهنگاری و چهرهپردازی که در عصر تیموری متمایل به وجه سادهتر و در عصر صفوی با دقت بیشتر در حجمها و سایهها روبهرو هستیم؛ و سوم، کیفیت حضور ایشان در ترکیببندی که به مدد قرارگیری پیکرهها و یا خطوط نگاهها و هادی در هر دو عصر تمایل به شکل منحنی از نوع حلزونی و کهکشانی مشهود است.

کلیدواژهها
- سه شنبه ۲۹ بهمن ۹۸